Şekil 3.1. Yazılım Programları

   Program:  Bilgisayarın sıralı olarak yapması gereken işlemleri belirleyen komutlar dizisidir.

   Veri: Kendi içinde anlam taşıyan işlenmemiş ve dağınık önbilgilerdir. Bu veriler, sayılar, harfler, özel karakterler, sesler, resimler .. olabilir. Bilgisayar sistemleri genellikle 4 çeşit veri kullanmaktadır. Bunlar:

       Metin verileri: En uzun zamandan beri kullanılan veri çeşididir. Bu veriler, mektup, döküman, kitap gibi standart, alfabetik , nümerik ve özel karakterlerden oluşmaktadırlar.

Şekil 3.2. Metin Verileri

       Grafik veriler: Çizim, grafik, fotoğraf ve resimler gibi görüntülerden oluşmaktadırlar.

Şekil 3.3. Grafik Verileri

       Ses verileri: Ses ve müzik içeren verilerdir. Günlük telefon konuşmaları bile ses verilerine örnektir.

Şekil 3.4. Ses Verileri

       Video verileri: Filmler, klipler, çizgi filmler gibi hareketli resimlerden oluşan verilerdir.

Şekil 3.5. Video Verileri

       Bütün bu veriler bilgisayar tarafından ikili sayı sistemiyle temsil edilmektedir. Bilgisayarlarda kullanılan sayı sistemleri hakkında bilgi almak için burayı tıklayınız.

   Bilgi: Duruma ve kullanıcıya göre değişik anlamlar içeren işlenmiş veriye BİLGİ denir.

YAZILIMIN GENEL ÖZETİ

       Bilgisayarlar genel olarak iki çeşit yazılımı içermektedirler:

     1. Uygulama Yazılımı

         Kelime işlemci, Hesap Tablosu, Muhasebe, Ticari, Teknik Çizim Programları...

     2. Sistem Yazılımı

         a. İşletim Sistemleri

            MS-Dos, DOS+Windows3.x, Wİndows 9x, OS/2, MacOS, Unix, Linux...

         b. Programlama Dili Çeviricileri

            Basic, Pascal, C, Delphi...

         c. Hizmet Yazılımı

             Disk hizmetleri ve aygıt sürücüleri.

 YAZILIMIN ÇEŞİTLERİ

       1- Uygulama Yazılımı: Kullanıcıya kolaylık sağlayan ve hız kazandıran özelleştirilmiş programlardır. Uygulama yazılımı kullanıcıya, sistem yazılımının istenen fonksiyonları, donanıma nasıl yaptırması gerektiğini anlatan bir iletişim köprüsüdür. Eğlence, eğitim ve verimlilik yazılım olarak üçe ayrılabilir.

     Eğlence yazılımı: Son yıllarda bilgisayar teknolojileriyle birlikte gelişen bir yazılımıdır. Ses kartları, CD-ROM, 3D grafikleri gibi alanlarda büyük adımlar atılmıştır.

Şekil 3.6. Bilgisayar Oyun Programı

     Eğitim yazılımı: Öğrenci, öğretmen ve pek çok çalışan personeller için, sözlükler, ansiklopediler ve dokümanlar yazılım firmaları tarafından geliştirilmiş ve eğitimsel yönergeler CD, VCD ve DVD formlarına getirilmiştir. 

Şekil 3.7. Sözlük Programı (MTU)

     Verimlilik Yazılım: Çalışanların iş performansını geliştirmek için üretilmiş ve en çok kullanılan yazılım çeşididir. Kelime işlemciler, hesap tabloları, veritabanı yönetim sistemleri, grafik programları, verimlilik yazılımına örnektir.  

Şekil 3.8. Verimlilik Yazılım Programı

          Kelime işlemciler, en çok kullanılan bilgisayar uygulama programlarıdır. Kelime işlemci, elektronik ortamda döküman yaratmayı sağlar. Böylece döküman üzerinde her an değişiklik yapılabilir. Bu kelime işlemcilerin en büyük avantajıdır. Döküman üzerinde hata yapılsa bile dökümanın baştan yazılması gerekmez ve istendiğinde dökümanın çıktısı alınır. 

Şekil 3.9. Kelime İşlemci Programı (Microsoft Word) 

          Elektronik hesap tabloları, değer tabloları yaratıp yönetilmesini, hesaplamalar yapılmasını ve grafikler oluşturmayı sağlar. Hesap tablolarında her bir değer bir hücrede tutulur. 

Şekil 3.10. Tablolama Programı

       İş ve eğitim gibi alanlarda çok fazla veri ve bilgiler özel bir formatta tutulur. Bilgisayar programının çabuk bir şekilde istenen veriyi seçebileceği bir şekilde organize edilir. Bu çeşit işleri yapan yazılıma "veritabanı yönetim sistemi" denir. Örneğin kütüphanelerde, kitaplar hakkındaki bütün bilgiler böyle bir sistemde tutulabilir. Kitaplar isimlerine, yazar ve yayımcılarına göre seçilebilir. Bir okuldaki öğrenci veri ve ders bilgileriyle kişisel bilgileri de böyle bir sistemde tutulabilir. 

Şekil 3.11. Veritabanı Programı

          Grafik programları, verileri grafik görüntüleri olarak gösterir. 

Şekil 3.12. Grafik Programı (Adobe Photoshop)

          İletişim programları, bilgisayarınızın Internet bağlantısını modem aracılığıyla, iletim yazılımı paketin parçası olarak yapılmasını sağlar.         

Şekil 3.13. Internet Explorer

       2- Sistem Yazılımı: Bilgisayarın verimli çalışması için, bilgisayarın çeşitli bölümlerini kontrol eden programlardır. Bu programlar kullanıcının komutlarını bilgisayarın anlayabileceği bir dile çevirme, programların ve verilerin yönetilmesi, uygulama yazılımı ve donanımın birlikte çalışabilmesi için gerekenlerin yapılmasını sağlarlar. Sistem Yazılımı 3 bölümden oluşmaktadır;

    a. İşletim Sistemleri: Bilgisayarın aktivitelerini yöneten programlarlar bütünüdür. İşletim sisteminin ana görevi, donanım ve yazılımın yönetimi ve kontrolüdür. İşletim sistemi, kullanıcı tarafından önerilen işleri, sıraya göre işlenmesini sağlar. 

İşletim Sisteminin Yapıları

       İşletim sisteminin yapıları, kullanıcıların sayısı ve icra edilen işlerin sayısıyla tanımlanmaktadır.

   Kullanıcı sayısına göre;

       Tek-Kullanıcılı İşletim Sistemi (Single-user Operating Sytem): DOS işletim sistemindeki gibi, o anda sadece tek bir kullanıcı bilgisayara erişebilir. 

       Çok-Kullanıcılı İşletim Sistemi (Multi-user O.S.): NT, Windows9.X işletim sistemlerindeki gibi, iki ya da daha fazla kullanıcı aynı anda aynı bilgisayara erişebilir. Kullanıcı sayısı işletim sisteminin yapısına ve donanıma bağlıdır.

    Görev sayısına göre;

       Tek-görevli İşletim Sistemi (Single-tasking O.S): Yine DOS işletim sistemindeki gibi bir anda sadece tek bir program koşturulabilir ve diğer bir programın çalıştırılabilmesi için önceki programın çalışmasını bitirmiş olması gerekmektedir.

       Çok-görevli İşletim Sistemi (Multi-tasking O.S.): Windows işletim sistemlerindeki gibi tek bir merkezi işlem birimiyle birden fazla program çalıştırılabilir. 

       Bunların dışında;       

       Çok Programlı İşletim Sistemi (Multi Programming O.S.): Aynı anda birden fazla program çalıştırılıp birden fazla iş yaptırılıyor. CPU devamlı işler arasında geçiş yapar ve hiç boş kalmaz.

       Zaman Paylaşımlı (Time Sharing) Sistemler: Zaman Paylaşımlı sistemlerde, her işlem için bir işlem zamanı belirlenir ve her program sırasıyla bu süre kadar çalıştırılır. Böylece uzun zamanlı işleri bekleme gibi bir sorun çıkmaz.

       Çok İşlemcili İşletim Sistemi (Multiprocessing ): birden fazla mikroişlemcide koşan programları destekleyen  bulunmaktadır.Birçok mainframe bilgisayarların birden çok mikroişlemcisi ve çok işlemcili işletim sistemleri bulunmaktadır. 

       Paralel Sistemler: Paralel Sistemlerle birden fazla mikroişlemci kullanılmaya başlanmıştır (multiprocessing). Bu sistemlerde işlemciler aynı hafıza birimleri kullanırlar. Bağlantı paylaşılan hafıza birimleri üzerinden yapılmaktadır. Paralel sistemlerin avantajları; işlemlerde kullanım hızının artması ve ekonomik olmalarıdır.

            Simetrik Çok İşlemcili Sistemler: Bu tür işletim sistemlerinde her mikroişlemci,  işletim sisteminin aynı kopyasını çalıştırmaktadır ve işlemlerin çoğu performans kaybı olmadan tamamlanır.

           Asimetrik Multiprocessing: Her işlemci farklı işleri yürütür. Görev dağılımı yönetici (master) işlemci tarafından yapılır.

       Her işletim sisteminin, kullanıcıyla bilgisayar arasındaki iletişimi sağlayan bir "kullanıcı arabirimi" bulunmaktadır. Bu kullanıcı arabirimlerinin 3 çeşidi bulunmaktadır.

- Komut-satırı arabirimi (Command-line Interface): 1980 lere kadar popüler olan komut-satırı arabirimlerinde, kullanıcılar özel bir komut dilini kullanmak zorundalardı. 

Şekil 3.14. Komut Satırı Arabirim Ekranı

- Menü-Sürüklemeli Arabirim (Menu-driven Interface): Kullancılar, komuları bir listeden (menüden) klavye ya da fareyle seçmektedirler.

Şekil 3.15. Menü-Sürüklemeli Arabirim Ekranı

- Grafiksel Kullanıcı Arabirimi (Graphical User Interface-GUI): Yüksek çözünürlüklü ekranlar, hızlı mikroişlemciler, yüksek RAM' lerle son yıllarda iyice geliştirilmiştir. GUI arabiriminde açılan menüler, pencere ve ikonlar ve bilgisayar kullanımını kolaylaştıran araç çubukları bulunmaktadır. 

Şekil 3.16. Grafiksel Kullanıcı Arabirim Ekranı

İŞLETİM SİSTEMİNİN FONKSİYONLARI  

     1- Kullanıcılarla İletişim: Her işletim sisteminin temel işlevi, kullanıcı isteklerini bilgisayarın anlayabileceği bir forma dönüştürmek ve donanımdan kullanıcının anlayabileceği bir geri besleme almaktır.

     2- Kaynakların Kullanımının Sağlanması: Bilgisayar ilk açıldığında  işletim sisteminin bölümleri hafıza birimine yüklenir. Kontrol kullanıcıya geçmeden önce, işletim sistemi hangi donanım elemanlarının kullanılabilir olduğunu kontrol eder ve virüs taraması gibi açılış direktiflerini çalıştırır. 

     3- Kaynakların ve Görevlerin Dağılımı: İşletim sistemi donanım elemanlarında hangi görevlerin yönetildiğini belirler ve aynı anda aynı görevde çalıştırılacak değişik bölümlerin çalışma planını yapar.

     4- Denetleyici Aktiviteler: İşletim sisteminin diğer önemli bir fonksiyonu da işlem esnasındaki aktiviteleri kontrol etmektir. Örneğin, işletim sistemi tahsis edilen maksimum depolama alanlarını aşan programlara son verir ve kullanıcıya uyarıcı bir mesaj gönderir. 

     5- Organizasyon ve Düzenleme: Sabit disklerin organizasyonu ve kullanıcının içeriği görmesini sağlamak, sabit diske daha kolay ulaşımı sağlamak için dosyaları klasörlere ayırmak işletim sisteminin diğer bir görevidir.

     6- Güvenlik: İşletim sisteminin bir diğer fonksiyonu, izin verilmemiş erişimleri şifre koyarak engellemek ve sistem-kullanım istatistiklerini saklamaktır.

     7- Diğer Görevler: Her işletim sisteminin dosyaları kopyalama, kayıtları sınıflandırma, disk format işlemleri gibi standart hizmet programları bulunmaktadır.        

Kişisel İşletim Sistemleri

     DOS (Disk Operating System): 1980 lerden beri mikrobilgisayarlarda bulunan bir işletim sistemidir. Her ne kadar yeni ürünlerin çıkmasıyla demode olmasına rağmen, günümüzün mikrobilgisayarları DOS' la çalışmaktadırlar. DOS, komut-satırı arabirimini kullanan tek-kullanıcılı ve tek-görevli bir işletim sistemidir.

     DOS+Windows3.x: Windows3.x, Microsoft tarafından, kullanıcı ihtiyaçlarını biraz daha gidermek için DOS komutları yazılarak yaratılmıştır. DOS işletim sistemini kullanan ve grafiksel kullanıcı arabirimini destekleyen programlar serisidir. DOS komut satırının menü sistemleri, pencere ve ikonlarla değiştirilmesiyle Windows3.x komut satırlarında karşılaşılan hataları ortadan kaldırmıştır.

     Windows 9x: Her ne kadar Windows3.x bilgisayarlarla iletişimde kolaylık sağlamışsa da, işletim sistemi değil, sadece grafiksel bir kabuk (shell)  olmuştur. Bir sonraki adım güçlü bir işletim sistemini güçlü bir grafiksel kullanıcı arabirimiyle tek bir üründe birleştirmek olmuştur. Böylece, Windows 95 ve daha sonra Windows 98 gündeme gelmiştir. Windows 98 de web-tarama kapasiteleri eklenmiştir. Windows 2000 ise Windows 98' in tak-ve-çalıştır, kolay kullanılır kullanıcı arabirimi, güç yönetiminin geliştirilmişi ve Windows NT' nin güçlerinin birleşiminden oluşturulmuştur. 

Şekil 3.17. İşletim Sistemi 

     Mac OS: Apple Macintosh bilgisayarlarda kullanılan ikon tabanlı bir işletim sistemidir. Grafiksel kullanıcı arabirimini 1984 yılında sunan da Apple Macintosh olmuştur. 

Ağ İşletim Sistemleri

       Kaynakların, verilerin, donanımın ve programların paylaşımı için bilgisayarların birbirine bağlanması, bir ağ sistemi kurulması gerekmektedir. Ağı koşturabilmek için "Ağ işletim sistemi" denen özel bir yazılım gerekir. Windows 9x basit ağları desteklese de, çoğu işletim sistemi biri ağları koşturmak için ağ yöneticilerine yardım edebilen, bir diğeriyse masaüstü kullanıcıları için uygulamaları sunan iki tane versiyon önermektedirler. Unix, NetWare ve Windows NT, ağ işletim sistemlerine birer örnektir.

   b. Programlama Dilleri

       Bilgisayarlar, programları sadece makina dilindeki komutlar olarak koşturabilmektedirler. Programcılar Basic, Pazcal, Cobol, C, Delphi gibi özel programlama dilleri kullanarak komutları yazmaktadırlar. Programlama dili, program komutlarını çözen bir kurallar setidir. Bu program kodları, dil çeviricileriyle bilgisayar diline çevrilmektedirler. Üç çeşit dil çeviricileri bulunmaktadır. Bunlar:

     Derleyici (Compiler): Bütün programı makina diline çevirir.

     Çevirici (Interpreter): Komut satırlarını satır satır çevirip çalıştırır.

     Toplayıcı (Assembler): Çevirici gibi çalışır fakat, sadece assembly denilen dil durumlarını çevirir (Assembly, bilgisayarın makina diline benzeyen bir programlama dilidir.

 PROGRAMLAMA DİLLERİNİN YAPISAL ÖZELLİKLERİNE GÖRE ÇEŞİTLERİ

       Programlama dilleri iki grup halinde toplanmaktadır. Bunlar:

     - Alt düzey programlama dilleri

     - Üst düzey programlama dilleri

       Alt düzey programlama dilleri: "Makina dili" ve "Assemly dili" olarak iki çeşitten oluşmaktadır. Makina dili, bilgisayarın anladığı ve doğrudan işlem yapabileceği, "0" ve "1" sayılarının kodlanması yoluyla oluşturulan ikili sistemdeki ilk bilgisayar dilidir. Makina dilinde program hazırlamak zor olduğundan yeni diller geliştirilmiştir. Assembly dili ise sembolik bir dildir. Makine dili ile program yapmanın güçlüklerinden dolayı yapılan çalışmalar sonucu 1950'lerde sembolik dil uygulamalarına başlanarak bilgisayardan bilgisayara değişiklik gösteren Assembly dili yazılmıştır.  

     Üst düzey programlama dilleri: Basic, Pascal, C, COBOL, FORTRAN gibi alt düzey programlarına göre kullanımı daha kolay olan programlama dilleridir. 

        Bilgisayar kullanıcıları, kayıtların sıralanması, heceleme ve gramer hataları, programların kopyalanması gibi bazı görevleri yapmalıdırlar. Bu görevleri yerine getirip kullanıcıya yardım eden genel-amaçlı yazılım elemanları, hizmet yazılımları olarak adlandırılırlar. Bu hizmet yazılımları paket halinde bulunmaktadır. Bazıları işletim sistemlerinin kapsamındadır. Örneğin, disk dosyalarını kopyalayan standart hizmetler, Windows 9x işletim sistemine eşlik etmektedirler. Bazı hizmetler bağımsız programlardır ve işletim sistemiyle koşturulabilirler. En çok kullanılan hizmet programları; Disk hizmetleri ve aygıt sürücüleridir.

     Disk hizmet programları, verilerin gördüğü zarara karşı düzeltme, veri sıkıştırmaları, yedeğinin alınması (backup) ve disk iyileştirmeleri gibi sabit diskin kontrolünde yararlı işlemler gerçekleştirmektedirler. 

     Aygıt sürücüleri ise, donanım elemanlarının bilgisayarla iletişimini sağlayan programlardır. Aldığınız birçok  donanım elemanı disket ya da CD olarak, aygıtın  bilgisayara yüklenmesini sağlayacak programlarla beraber verilmektedir.